Srpska pravoslavna crkva (SPC), kakvu danas poznajemo, često se percipira kao vekovni stub identiteta i duhovnosti srpskog naroda. Međutim, oblik u kojem je institucionalno delovala tokom 20. veka, posebno u periodu nakon Drugog svetskog rata, nosi sa sobom slojevitu i manje poznatu istoriju. Tekst koji sledi bavi se upravo tom formom SPC iz prošlosti — kao organizacije koja je u znatnoj meri bila oblikovana, kontrolisana ili infiltrirana od strane tadašnje državne bezbednosti, odnosno UDB-e.
Piše: Bojan Jovanović
Autor: Slaviša Lekić, teolog, putopisac, misionar, svećenik i profesor
Ova analiza ne predstavlja napad na veru, niti na pravoslavlje kao takvo, već pokušaj da se razbije mit o crkvi tog perioda kao nezavisnom i slobodnom verskom entitetu. Cilj je da se kroz istorijske činjenice i dokumentovana svedočenja ukaže na mehanizme putem kojih je SPC u pojedinim fazama svoje novije istorije bila deo šireg sistema kontrole društva.
Reč je o političko-bezbednosnoj tvorevini iz perioda kada su uniforma i mantija često služile istom gospodaru. Istina možda nije prijatna, ali je neophodna — pogotovo kada mitovi zamagljuju istorijske činjenice.
Zahvaljujem na tekstu mom sabratu svešteniku o. Slaviši Lekiću
Bojan Jovanović
Danas svjedočimo raspadanju crkvene strukture Beogradske patrijaršije na svim nivoima: i moralnom i vjerskom. Ali to nije nusprodukt sadašnjosti, već posljedica sjemena koje je komunistička UDBA posijala u zenitu svoje vladavine na jugoslovenskim teritorijama. I mnogi koji su danas revnosni vjernici, molitvenici, parohijani ili jednostavno adepti ove organizacije, nisu svjesni, jer im niko ništa o tome nije rekao niti objasnio, da crkva iz perioda Svetog Nikolaja Velimirovića i Prepodobnog Justina Popovića – ne postoji! Ali krenimo redom.
Prije sto godina, tadašnji regent Aleksandar Karađorđević izdao je Ukaz o stvaranju Srpske pravoslavne crkve (u daljem tekstu SPC) od tri autokefalne (nezavisne) crkve u Kraljevini Jugoslaviji: Beogradske, Karlovačke i Cetinjske mitropolije, i polunezavisnih: Dalmatinske i Bosansko-hercegovačke (pod jurisdikcijom Carigrada – Istanbula). Pored prethodno spomenutih crkvenih jurisdikcija ujedinjenih u jedinstvenu Srpsku crkvu, koja i danas postoji, ova nova Crkva je uključivala i drevnu Ohridsku mitropoliju na teritoriji Makedonije. Jurisdikcija nad pravoslavnim vjernicima Makedonije stečena je plaćanjem poreza Carigradskoj patrijaršiji, te zabranom Bugarske crkve.
Ova novostvorena crkvena struktura već je imala status državne crkve u Kraljevini Jugoslaviji, ali nije imala Tomos. Kao takva, postojala je “ilegalno”, kako se to žargonski kaže. Proglašenje autokefalne crkve bez Tomosa bilo je u to vrijeme nezamislivo u praksi Istočne pravoslavne crkve, pa je SPC iz Carigrada dobila Tomos tek dvije godine kasnije, 1922. godine, i to na osnovu principa ekonomičnosti (kada je moguće zanemariti određena kanonska pravila radi veće koristi).
Sve je to “mirisalo” na neku vrstu nepravilnosti, a da ne spominjemo prevare i malverzacije, ne samo sumnjive poslove sa Tomosom, već i sa ujedinjenim autokefalnim crkvama, poput Crnogorske. Istovremeno, tvrdnje o “osam vijekova autokefalnosti SPC”, kao osnivača države Crne Gore, besmislene su jer kontinuitet nezavisnosti Crnogorske crkve – Mitropolije Cetinjske, datira od Povelje Ivana Crnojevića iz 1485. godine, pa sve do njenog konačnog ukidanja 16. novembra 1931. godine, usvajanjem Ustava SPC. To je ujedno i prvi i jedini Ustav SPC, kojim se ona i danas upravlja. Zašto? Ovog puta, kako bi se demonstrirao kontinuitet sa tom Kraljevskom crkvom i kako bi se naslijedila sva prava i materijalna dobra te prvobitne vjerske organizacije, što ona nije, a to ćemo dalje dokazati.
Dok je Karlovačka mitropolija u Hrvatskoj imala nešto drugačiju historiju: naime, Karlovačka mitropolija bila je jedna od crkvenih jedinica Austrijskog carstva, koja je obuhvatala pravoslavno stanovništvo na teritorijama Hrvatske, Slovenije, a također i dio pravoslavnih podanika u Rumuniji, pa čak i u današnjoj Ukrajini, odnosno Bukovinsku biskupiju, koja je pripojena Karlovačkoj mitropoliji prema carskom patentu od 4. jula 1783. godine.
Dakle, prema historijskim podacima, Bukovinska eparhija bila je dio Karlovačke mitropolije. Konkretno, nakon aneksije sjevernog dijela Moldavije Austrijskom carstvu, Pravoslavna Bukovinska eparhija djelovala je u okviru Karlovačke mitropolije i postojala je do 1873. godine, kada je formirana autonomna Bukovinska mitropolija u granicama Austro-Ugarske Monarhije do 1918. godine, nakon čega Bukovina postaje dio Rumunije, a Bukovinska mitropolija gubi autonomiju i postaje dio Rumunske pravoslavne crkve. Godine 1940. sjeverna Bukovina postaje dio Sovjetskog Saveza, a crkvena organizacija regije ponovo je podređena Ruskoj pravoslavnoj crkvi, što je sasvim druga tema, jer ovdje želimo pokazati da je Karlovarska eparhija zapravo bila potpuno autonomna u svojim aktivnostima i bez utjecaja bilo koje crkvene organizacije poput Beogradske mitropolije, a još manje SPC, koja kao takva u to vrijeme nije ni postojala.
S druge strane, Vaseljenska patrijaršija, u Tomosu za Srpsku pravoslavnu crkvu, kao što je poznato, na dva mjesta spominje autokefalnu Crnogorsku crkvu, u smislu da je primila k znanju “ujedinjenje” sa Srpskom crkvom, ali i da je cijeli postupak izdavanja Tomosa proveden po ekonomiji – uz svjesno kršenje kanonskog poretka.
Pregovori o Tomosu za novoosnovanu Ujedinjenu pravoslavnu srpsku crkvu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca vođeni su direktno u Istanbulu sa Vaseljenskom patrijaršijom, a srpsku stranu je predstavljao delegat Ministarstva vanjskih poslova iz Beograda. Na kraju su Srbi u novembru 1919. godine za Tomos platili 1,5 miliona švicarskih franaka u zlatu. Tako je Meletije IV Metaksakis, 261. nadbiskup Carigrada – Novog Rima i vaseljenski patrijarh, uz saglasnost svojih 12 mitropolita, članova Sinoda Vaseljenske patrijaršije, odobrio i potpisao 19. februara 1922. godine u Istanbulu Tomos o autokefalnosti Ujedinjene srpske pravoslavne crkve Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Nestrpljivi Srbi su, međutim, samoproglasili “autokefalnost” te nove Crkve 17. juna 1920. godine, dakle nešto manje od dvije godine prije nego što su dobili Tomos od Vaseljenskog patrijarhata. Sve važne akte o organizaciji donosio je laik – Aleksandar Karađorđević, bilo u svojstvu regenta ili kasnije kralja, od 6. januara 1929. godine, kralja-diktatora.
Međutim, u Tomosu iz 1922. godine primjetno je da ga je Vaseljenska patrijaršija zasnovala na kanonskim imperativima da se granice autokefalne jurisdikcije prilagođavaju promjenama političkih (državnih) granica; naime, u Tomosu se navodi da je “za dobru upravu i kanonski poredak karakteristično da se granice crkvene uprave prilagođavaju i uređuju prema političkim promjenama koje se dešavaju” i “opravdanost crkvenog ujedinjenja u jedinstvenu cjelinu onih crkvenih područja koja su već politički ujedinjena”; primjetan je i drugi “politički” aspekt, da se Tomos izdaje “na zahtjev… Vlade Kraljevine SHS”.
U tom smislu, iste imperativne norme su i dalje sadržane i na snazi u kanonskom pravu Istočne pravoslavne crkve — prilagođavanje i regulisanje granica crkvene uprave prema političkim promjenama — a jedna od tih političkih promjena je i obnova nezavisnosti država koje su bile dio Kraljevine SHS i Slovenaca (kasnije Jugoslavije), a danas su i Kraljevska SHS i Jugoslavija odavno prestale postojati.
Vaseljenski patrijarhat, koji je jednostrano odobrio srpsku autokefalnost 1922. godine, dajući joj teritorijalnu jurisdikciju (Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca), može jednostrano ukinuti srpsku autokefalnost i/ili obim njene jurisdikcije, ako to smatra potrebnim – definirao je sadašnji vaseljenski patrijarh za beogradske dnevne političke novine “Politika” u februaru 2019. godine.
Međutim, kada je došlo vrijeme (2019. godine) da se prizna autokefalnost Pravoslavne crkve Ukrajine, i to postalo aktuelno razmatranje, izvjesni arhijerej Beogradske patrijaršije, Irinej Bulović, optužio je carigradskog patrijarha Meletija, koji je 1922. godine izdao tomos za Srpsku pravoslavnu crkvu, da je mason! To je trebala biti crvena linija za Srpsku i Rusku pravoslavnu crkvu, da neće priznati nikakvo priznanje autokefalnosti formalizovano od strane Vaseljenske patrijaršije. Dakle, današnja Srpska pravoslavna crkva se odriče Tomosa, koji je dobila od masona Meletija IV Metaksakisa. Jer, istovremeno, i kralj Aleksandar Karađorđević, koji je kreirao i platio Tomos za Srpsku pravoslavnu crkvu, bio je mason!
Dolaskom komunizma u Jugoslaviju nakon Drugog svjetskog rata i preuzimanjem vlasti od strane Josipa Broza Tita, doživotnog predsjednika Jugoslavije, prva Srpska pravoslavna crkva koju je stvorio kralj Aleksandar Karađorđević polako je i sistematski “ugašena”. Ali ne odmah, kako ne bi izazvala gnjev naroda, već postepeno i definitivan proces je završen, kada je, po naređenju Josipa Broza Tita, takozvana “UDBA” (Uprava državne bezbjednosti) na patrijarški tron u Beogradu postavila udovca i paroha Germana Đorića, poznatog po svom političkom angažmanu tokom njemačke okupacije.
Naredne godine komunizma dovele su u Beogradsku patrijaršiju mnogo loših ljudi koji i danas postoje u crkvi, radeći neke stvari koje Biblija i Bog ne propovijedaju. To se prvenstveno odnosi na ogromno bogaćenje, uživanje u svim zadovoljstvima zemaljskog života.
Nažalost, u Beogradskoj patrijaršiji (skraćeno SPC), danas mnoge vodeće pozicije zauzimaju ljudi koje je Služba državne bezbjednosti (DB, koja je nasljednik UDB-e) u Titovo vrijeme ubacila u crkvu s ciljem da “komunista postane sveštenik” kako bi uništila crkvu i uništila temelje vjere. Nevjerovatno zvuči da kada je svrgnut komunista Milošević, niko nije razotkrio ovu Službu bezbjednosti, niti je iko ukazao na sve one koji su u Titovo vrijeme ubačeni u crkvu. Zašto? Zato što su mnogi od “episkopa” zapravo radnici te službe, ubačeni u Beogradsku patrijaršiju kako bi je kontrolisali. Ova metoda je nastavila da živi kroz 1990-te, pa sve do danas. I to je jedan od razloga zašto, kao i u bugarskoj crkvi, dosijei iz komunističkog perioda nisu otvarani, već su njegovi fascikli nastavili da se pune biografijama aktuelnih aktera.
Kao što smo rekli, sve je počelo za vrijeme vladavine Josipa Broza Tita, koji je za patrijarha SPC imenovao svoju marionetu, takozvanog patrijarha Germana Đorića, dok je on imao stvarnu moć nad SPC. German je uživao sve beneficije i usluge države (naravno, diskretno da narod ne bi prozreo), samo je morao izbjegavati svako ozbiljnije “miješanje” u njegova ovlaštenja, što je zadatak i ispunio.
Jer je Srpska pravoslavna crkva prestala biti ono što jeste, kada su komunisti počeli da upravljaju njome i predlagali kandidate za izbor patrijarha i episkopa. Više nije bila Crkva Apostolskog nasljedstva (nasljedstva) vođena Svetim Duhom, već je postala “izvršni politički član” izvršne vlasti Josipa Broza Tita i njegove klike, sve do danas.
Ali, krenimo redom: Prvi kojeg su komunisti doveli na mjesto patrijarha SPC bio je Vikentij Prodanov, a nakon njegove smrti – Germana… O tome svjedoči Dragoljub Vurdelja, rekavši: “Tri mračna datuma u novijoj historiji SPC: 13. septembar 1958. godine, kada su Germanu predati žezlo i panagija SPC; 17. juni 1959. godine, priznanje raskolničke Makedonske pravoslavne crkve i 11. maj 1963. godine, izbor prečasnog Stevana Lastavice za episkopa centralne, istočne, Američko-kanadske eparhije.”
Nakon Vicentija, komunistima je bio potreban potpuno lojalan čovjek koji bi doveo Srpsku crkvu u službu ateističkog režima. Takvog kandidata pronašli su u liku udovca-sveštenika Hranislava Đorića, koji je zamonašen imenom German i 1951. godine imenovan za vikarskog biskupa Vikentija. U izbornoj kampanji za Germana, režim više nije skrivao svoje aktivno učešće. Svi članovi Izborne skupštine detaljno su obrađeni od strane UDB-e. Šef vjerske UDB-e za Srbiju, Milan Vilić, otvoreno je govorio članovima Izborne skupštine: “Želimo da German bude izabran, a znate da će biti izabran, bez obzira da li ste glasali za njega ili ne. Želimo imati sigurnog i pouzdanog prijatelja u liku patrijarha, a s Vikentijem smo to shvatili malo olako.”
Koverte s novcem su podijeljene svima. Jedan od primjera raznih ucjena i zastrašivanja daje iguman manastira Studenica, Platon Milivojević, kojem se obratio krvavi šef UDB-e Beograda, Miloš Minić, i još jedan njegov saradnik, rekavši mu da će ga uhapsiti zbog javnog nemorala i pronevjere novca prilikom prodaje manastirske šume, ako ne glasa za Germana. UDB-a je tvrdila da ima dokaze o svim njegovim slabostima – držanju konkubina u manastiru, nekoliko vanbračne djece itd.
Nekoliko sedmica prije, i tokom, izbora Germana za patrijarha, po Patrijaršiji su stalno lutali: Dobrivoje Radosavljević, Miloje Dilparić, predsjednik ili sekretar Savezne vjerske komisije, Krsta Leković, šef Vjerske UDB i proto Milan Smiljanić, predsjednik Udruženja sveštenika. Kada je patrijarh Vikentije umro (1958), arhimandrit dr. Justin Popović. Drugog dana, proteran je iz Beograda u manastir Ćelije, a zabranjeno mu je da napušta manastir, sve do izbora Germana za patrijarha. Kada je upoznao Svetoarhiđepisku skupštinu, da izabere tri kandidata koje će predložiti Izbornoj skupštini za izbor patrijarha (član 43. Ustava SPC), upao je Dobrivoje Radosavljević u Patrijaršiju sa desetak članova UDB. Vladika dr. Vasilije Kostić mu je otvoreno rekao: “Molim vas, idite, jer niste član Svetoarhiđepiske skupštine”. DobrivojeRadosavljević mu je rekao: “Neću otići odavde, dok German ne uđe u trostruki prijedlog”!
Vlasti UDB-e su odmah uhapsile vladiku Vasilija i odvele ga u Banju Luku, dok je Dobrivoje Radosavljević ostao. Istovremeno, poslan je telegram da se zapečati rezidencija vladike dr. Vasilija u Banjoj Luci. Tada je Radosavljević udario šakom u postolje i viknuo vladikama: “Ne želimo patrijarha emigranta” (mislio je na vladiku dr. Vasilija). Pod pritiskom nadbiskupa, German je rekao Radosavljeviću da se neće kandidovati dok se ne vrati vladika Vasilije, koji se zaista vratio, ali uplašen i slomljen. Tada se ponovo sastao sv. Arh. Skupština da izabere tri kandidata, između kojih Izborna skupština treba da izabere patrijarha. Pod takvim okolnostima, u trojni prijedlog uključeni su: episkop žički German Đorić, episkop požarevački Hrizostom Vojinović i episkop banatski Visarion Kostić. Tokom izbora, nakon drugog glasanja, izabran je (13. septembra 1958.) za patrijarha Germana. (35 glasova), dok je vladika Hrizostom dobio 23 glasa, a vladika Visarion nijedan. Dva vladike (Longinus i Visarion) su glasala za Germana, svi ostali su glasali protiv izbora Germana za patrijarha. Dakle, German je izabran isključivo glasovima na koje su komunisti imali uticaj ili su ih prelomili. Nakon izbora, Dobrivoje Radosavljević je rekao: “Zašto narod i Beograd protestuju? Zar se vlada i kralj nisu miješali u izbor patrijarha prije rata?” Samo je Radosavljević ostao bez riječi koliko su se miješali, da su vjernici Srpske crkve, a ne bezbožnici, i da postoji sloboda u kojoj Srpska crkva može baciti anatemu na predsjednika Vlade dr. Milana Stojadinovića i dvadeset poslanika (1937. godine zbog Konkordata).
Dobrosavljevića podržava patrijarh German, jer u Čačku izjavljuje: “Nisu svi bili za Pašića ili Stojadinovića”. Vladika Vasilije Kostić iznio je u Sv. Arh. Prigovor Saboru, da tadašnji vladika German nema kanonski ili ustavni uslov da bude kandidat za patrijarha, jer nema pet godina efektivne službe kao eparhijski episkop kako to zahtijeva član 42. Ustava SPC: “Patrijarh se bira iz reda srpskih aktivnih episkopa koji upravljaju eparhijom najmanje pet godina”. Prota Hranislav Đorić izabran je 12. juna 1951. za vikarskog episkopa moravskog Germana, 15. februara 1952. izabran je za episkopa budimskog, 16. jula 1956. ustoličen je za episkopa žičkog, a 13. septembra 1958. izabran je za patrijarha. On je zapravo upravljao i bio aktivni dijecezanski biskup od 15. jula 1956. do 13. septembra 1958. godine, dakle nešto više od dvije godine. Nikada nije upravljao budimskom biskupijom, jer nikada nije kročio na prijestolje niti na tlo budimske biskupije, već je bio samo na papiru, a ne aktivni dijecezanski nadbiskup.
Prilikom izbora patrijarha Germana, protojerej Milan Smiljanić, predsjednik Udruženja sveštenika, učestvovao je na Izbornoj skupštini. Do tada Udruženje nije bilo priznato od strane Srpske crkve, te je stoga na izborima učestvovala osoba koja, prema Ustavu SPC, ne učestvuje na Izbornoj skupštini. Slučaj izbora Germana je klasičan slučaj SIMONIJE (izvedeno od imena SIMON, koji je nudio novac apostolima kako bi dobio svešteničku vlast). To je najteži i najgnusniji prekršaj u Srpskoj crkvi. Novac je korišten pri izboru Germana za patrijarha.
Nije samo novac ono što predstavlja čin simonije, već i “kada se određene osobe koje imaju vlast koriste za sticanje nekog dostojanstva u Crkvi suprotno crkvenim zakonima”. (Dr. N. Milaš — Pravoslavno crkveno pravo, stranica 520). 30 Apostolski kanon kaže: “Svaki episkop koji se poslužio svjetovnim vlastima i preko njih stekne crkvu, neka bude svrgnut i osuđen; tako i svi koji imaju zajednicu s njim”.
Isto ponavlja i 3. pravilo Sedmog vaseljenskog sabora. U slučaju izbora Germana za patrijarha korištena su sva sredstva ucjene: moć i novac. Za simoniju kanoni propisuju najstrašniju kaznu: detronizaciju i isključenje. Svakom poštenom Srbinu je jasno da se ne može staviti pod jurisdikciju simonističkog patrijarha, kojeg su bezbožnici izabrali ucjenom i terorom, da služi njima, a ne Crkvi. German mora doživotno otplaćivati svoj izborni račun komunistima; razumljivo imovinom Srpske crkve. German je neustavno i nezakonito izabran za patrijarha, na osnovu nevažećeg Ustava Srpske crkve. Na zahtjev Titovog režima, Ustav Srpske crkve iz 1931. (od 16. novembra 1931.) izmijenjen je 1947. (19. maja 1947.) (prijedloge za amandmane dao je Moša Pijade). Izmjenu Ustava iz 1931. nije ovlašten da provede Sveti Arho. Sabor, jer Član 278 istog Ustava kaže: “Izmjene i dopune ovog Ustava vrši Sveti Arh. Sabor u sporazumu sa Patrijaršijskim savjetom”. Patrijaršijski savjet nije sazvan, niti je od njega tražen “sporazum”.
Izmijenjeni Ustav, da bi stekao obavezujuću snagu za Srpsku crkvu, trebao je biti podnesen na odobrenje Patrijaršijskom savjetu, kako je to izričito predviđeno članom 269 Ustava iz 1947. godine: “Utvrđuje se da će se izmijenjeni Ustav, preko Patrijaršijskog upravnog odbora, naknadno podnijeti Patrijaršijskom savjetu”, što nije učinjeno 16 godina.
Ne tvrdimo da je patrijarh German komunista. Za nas bi bilo bolje da je German javno deklarisani komunista, nego čovjek sa dva lica: jednim izdajničkim kojim služi komunistima i drugim farizejsko-svetokrvnim kojim obmanjuje Srbe u njihovoj zemlji i slobodi. Međutim, samo takva osoba je potrebna komunistima i samo takva osoba može služiti ciljevima komunizma, i zato komunisti strogo paze da ne budu otkriveni kao njihov saradnik. Neko će možda primijetiti (da okrenemo cijelo pitanje na pogrešan način) zašto smo o svemu ovome do danas ćutali. Za to postoje duboki i opravdani opšti, crkveni i nacionalni razlozi. Čekali smo da ga sudimo po njegovim djelima. Očekivali smo da će patrijarh German svojim postupcima pokazati – kako je uvjeravao mnoge nadbiskupe i Srbe – da je koristio komuniste da rade za dobro Crkve. Ovako se vladika German predstavio srpskoj emigraciji, kada je 1951. godine obišao Ameriku, Kanadu i Evropu. Djela su pokazala da komunisti nisu pogriješili u svojoj računici da su za srpske patrijarhe doveli vladiku Germana… Dragoljub Vurdelja završava svoje svjedočenje.
Ispostavilo se da je Vrhovni maršal Jugoslavije, Josip Broz Tito, bio i Vrhovni poglavar SPC, kao takav. I ako se sve krilo od naroda, tajno se propovijedalo da je Tito protiv crkve, ali javno su mu crkveni sveštenici ljubili ruke, primali njegov blagoslov i takmičili se u poslušnosti, kao prvom jerarhu u svojoj organizaciji.
Iako bi oni, službenici iz Beogradske patrijaršije, sve ovo poricali, pretvarajući to u neku vrstu šale, vrijeme za otvaranje dosijea je prošlo, pa sve ovo postaje dokaz da smo u pravu.
Očekivali smo da će se otvoriti tajni dosijei i arhiva tajne policije, kako bi se srpskom narodu javno pokazalo koji su episkopi SPC radili za UDB-u i Tajnu policiju, ali zbog straha od javnog gnjeva, to se do danas nije dogodilo. Međutim, budući da i mi imamo dovoljno podataka, počećemo sa svoje strane djelovati i pokazati javnosti: koji su episkopi ti koji ne zaslužuju da budu narodni duhovni pastiri.
Često me pitaju: kakav program bi danas trebali imati oni koji žele dobrobit crkve? Često sam na ovo pitanje odgovarao u potpunosti, iako nisu svi čuli i slušali. Dakle, evo ga. Jedna od ključnih tačaka – da je vrijeme odavno zrelo (pa čak i previše zrelo) za reformu SPC. Sve dok SPC ostane – i sve više postaje – privjesak izvršne vlasti, bez čišćenja svojih redova od komunizma, uklanjanjem kompromitovanih dostojanstvenika, stvarne političke promjene u našoj zemlji nisu moguće, u to sam uvjeren.
Stoga bi centralne teme crkvene reforme Srpske pravoslavne crkve, po mom mišljenju, trebale biti sljedeće:
- SPC, kao javna organizacija, je birokratski entitet i kao takav, treba ga likvidirati.
- SPC treba da obnovi svoj hrišćanski (pravoslavni) pogled na pravoslavnu vjeru, dogmatiku, Sveto Predanje i duhovni poredak iz vremena kada je vjera slijedila ispravan put Bogočovjeka Isusa Krista, tj. poništi sve kasnije arhijereje koji su na tronove svojih eparhija došli po nalogu UDB-e i potonjih političkih vođa – a koja treba da se transformiše u konfederaciju nezavisnih crkava, manastira i parohija.
- Župljani trebaju birati svoje pastore, pastori (sveštenici) – biskupe, biskupi – patrijarha. Nastavak komunističko-staljinističkog modela vertikalnog upravljanja Crkvom treba ukinuti.
- Potrebno je oživjeti proces objave (katehizacije) – Svaki član Crkve treba da shvati zašto je pravoslavan, kao i šta je Bog, koji je Glava svih zemaljskih vladara.
- Zatim dalje (samo u ovom slučaju) uzimajući katolički primjer, potrebno je uvesti instituciju konfirmacije (potvrde): svaka odrasla osoba, čak i ako je krštena kao dijete, mora potvrditi da pripada Pravoslavnoj Crkvi.
Ovo je ukratko.
Stoga, Srpskoj pravoslavnoj crkvi je potrebna reforma i ona je neophodna jer je Crkva postala institut služenja svjetovnoj vlasti, bez brige za sam vjerujući narod. Potrebno je prekinuti s dosadašnjom praksom da Crkva bude agent i sluga svjetovne autoritarne vlasti. To, po mom mišljenju, svi dobro razumiju. I vjerni narod (laici), svećenici, čak i vladike, od kojih mnogi ne polažu svoje nade u sadašnje rukovodstvo SPC. Jer se ono (rukovodstvo ovih crkava) odvojilo od vjerujućeg naroda, kako neki znaju slikovito reći, zidom svojih ogromnih palata izgrađenih između crkvene hijerarhije i vjernog naroda, i ne vide patnju naroda iza zatamnjenih stakala svojih skupih automobila. Briga naroda ih ne dotiče.
Da, naravno da će mi se prigovoriti da je program previše radikalan. Odmah se slažem. Ali, kao što smo jasno pokazali, bogata historija pravoslavnih naroda može se spasiti i očuvati samo brzim i radikalnim reformama. Istina, trebat će najmanje pet do sedam godina da se provede crkvena reforma. To je zato što je sam organizam SPC izuzetno inertan i krut. I moramo biti svjesni ove činjenice.
Ali s druge strane, šta su tih pet do sedam godina u poređenju sa vječnošću koja visi nad nama poput ogromnog bijelog oblaka?
I, naravno, za pravoslavnu reformu, neophodan preduslov je ostavka sadašnjeg patrijarha i svih kompromitovanih episkopa, po uzoru na papu Benedikta XVI, kada bi, poput pape, patrijarh i episkopi trebali završiti svoje karijere i živote u manastiru.
To je pravo mjesto za njih.
